Қирғизистон жанубида, Ўш шаҳридан жануби-ғарбга қараб юрсангиз, (Ўш-Новқат йўли) Қоратош деган жой ва бекат бор. Унинг шундай аталишига сабаб, Ўшдан чиқиб, Новқат тумани ҳудудига кираверишда, баланд қирликлар бошланган бир жойда улкан икки қора тош ястаниб ётади. Ўлчамлари тахминан 60-70 метрлар келади.
Аслида, Қирғизистон тоғли-тошли жой (ҳудудининг 75 фоизи – тоғ), шаҳарлараро ҳар бир магистрал йўлда улкан харсанглар, тоғ қоялари дуч келади. Бироқ биз тилга олган бу икки тошнинг улардан катта фарқи бор.
(Ўш-Новқат йўлининг чап томонидаги Қоратош)
Ёзувчи ва журналист Дадахон Ёқубов «Бугунги кунлар” деган тарихий романида қуйидагиларни ёзади:
“Ўшанда Тошмамат Рўзибоев ҳақида “Излаганлар…” деб номланган телеочерк тайёрланган дамлар эди. Сайёҳ журналист Тошмамат Рўзибоевнинг ўзига хос саёҳати ўз даврида улкан жасорат деб баҳоланган. Тошмамат Рўзибоев 1969 йилда Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитетининг биринчи секретари Шароф Рашидовга В.И.Ленинниннг 100 йиллиги муносабати билан “Ленин изидан…” деб номланган саёҳатга чиқиш нияти билан мурожаат қилади. Унинг истаги ҳукумат томонидан қўллаб-қувватланади. Тошкентда уни катта тантаналар билан кузатишади. У Қозоғистон орқали Сибирга, сўнгра Қозон, Нижний Новгород, Москва, Ленинград, Выборг, Ульяновск каби шаҳарларга пиёда саёҳатга чиқади. У ёлғиз ўзи тахминан ўн минг километрча масофани босиб ўтиб, йўл очеркини ёзади. Унинг бир неча йўл очерклари, таассуротлари ёш журналист Шароф Убайдуллаев таҳририда “Совет Ўзбекистони” газетасида чоп этилиб туради”.
Дарҳақиқат, собиқ СССРдаги барча итифоқдош республиклар пойтахтларига пиёда саёҳат қилишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган Тошмамат Рўзибоев Тожикистон пойтахти Душанбе шаҳридан Қирғизистон пойтахти Фрунзега ўтишда Ўшда бўлганини, бу шаҳарнинг таниқли кишилари билан учрашганини эшитган эдик.
Тошмамат Рўзибоевнинг 1970-йиллар бошида “Совет Ўзбекистони” газетасида чоп этилган ва Қирғизистондаги Ўш вилоят ўзбек газетаси бўлган “Ленин йўли” уни кўчириб босган бир мақоласида юқорида биз тилга олган шу тошлар ҳақида бир лавҳа бор. Журналистнинг ёзишича, атрофдаги қишлоқларда яшайдиган кексалар бу тош 200-250 йиллар муқаддам осмондан тушганини, ўшанда бу музофотларда жуда қаттиқ зилзила бўлиб, кўп жойлар вайрон бўлганини ота-боболаридан эшитишгани ҳақида ҳикоя қилган эди. Икки-уч аср муқаддам у ерларда одам сийрак яшагани, шаҳарлардан олисдалиги учун бу воқеа ўша давр илм-фанида дарж этилмай қолган бўлиши табиий, албатта. Бу маълумот тўғри бўлса, ҳозир бу тошнинг осмондан тушганига уч юз йиллар бўлган бўлиб чиқади (1820-1830 йиллар). У даврда бу ерларда аҳёнда бир қишлоқ учрамаса, у ҳам бўлмаган.
Дарҳақиқат, теваракни кузатсангиз, бу очиқ ва яланг жойда бошқа унинг ўндан бирича келадиган тош ҳам мавжуд эмас, ҳамма ёқ қир-адир тупроғи билан қопланган, ўт-ўлан қулф уриб ўсган яйлов жой. Фақат иккига бўлинган улкан қоп-қора тош Ўш-Новқат йўлининг икки томонида ҳайбат билан қўр тўкиб туради.
(Ўш-Новқат йўлининг ўнг томонидаги Қоратош)
Яхшилаб разм солган одам иккала тош сиртининг ўзаро мувофиқлигидан у аслида бир бўлгани, Ерга келиб урилганда зарбининг зўридан ёрилиб, қоқ иккига ажралганини пайқаши мумкин. Тош сирти атмосферанинг қалин қатламларидан катта тезликда ўтиш чоғида қаттиқ қизиб, куйиб-қорайиб кетган ва шу сабабли ҳам одамлар тилида у Қоратош номини олган бўлса, ажаб эмас…
ЎзФА Астрономия институтининг директори, академик Ш.А.Эгамбердиевнинг сўровига кўра мен 2023 йилнинг ёзида бу тошлардан уч бўлак (тахминан 1,5-2 кг) болға билан бир амаллаб кўчириб олиб, шу йилнинг ноябрида у кишига топширдим. Тош ўта мустаҳкам ва қаттиқ экан, кўчириб олиш қийин ва энг характерлиси – салмоғи оддий тошларга қараганда бирмунча оғир. Яна бир қизиқ жиҳати, ҳар учала парчанинг бир томонида қарийб эриш даражасига яқинлашган куйиш излари бор.
Мақсад: радиоуглерод таҳлили орқали бўладими, ё бошқами – бу
тошлар осмон жисмими ёки ундай эмасми эканлигини ва
Агар осмон жисми (метеорит) бўлса, таркибини аниқлаш.
Башарти бу тахминлар тасдиқланса, мазкур тошлар астрономик ва геологик жиҳатдан фанда муҳим янгилик ҳасобланиши мумкин.
Зуҳриддин Исомиддинов,
“Ўзбекистон-Қирғизистон” дўстлик жамияти раиси