Саёҳатда бўлсангиз, ё нотаниш одамлар даврасига тушсангиз, ажойиб ҳангомаларни, ғалати саргузаштларни эшитасиз. Айримлари ярим соат ўтгач эсдан чиқиб кетади, баъзилари эса бир умр ёдда қолиб, кўнгил бисотингизга айланади, уни бошқаларга ҳам айтиб, ёронларни ўзингизга ҳамдил қилгингиз келади. Зеро, яхши гап, яхши хотира ҳам омонат – ўзгаларга етказгач, қарзини узиб қутулган одамдай енгил тортасиз. Мен ҳам ёдимда қолиб кетган ана шундай бир гапни айтиб берай, сизга.
Беш йил аввал Бишкекка борганимда ўша ёқда ишлаб юрган камтар, камсуқум бир йигит билан танишиб қолдим. Муҳаммаджоннинг касби-кори жўнгина экан: ресторан, кафеларда овозкучайтиргич ўрнатиш, уларни созлаш билан шуғулланаркан. Асли Андижоннинг Булоқбошисидан, тирикчилик боис Бишкекка келиб, шу ерда яшаб қолибди. Отидан сўнг, нимагадир фамилиясини сўраган эдим, “Раҳмонов” деб айтди.
– Ия, буни қаранг, Тошкентда Муҳаммад Раҳмон деган шоир бор эди, – дедим. – Юз фоиз адаш экансизлар-да?
– Бу киши ҳам шоир-ку, ака, – деди даврадаги бир оғайнимиз. – Яхши шеърлар ёзади. Айримлари қўшиқ ҳам бўлган.
– Э, бизники бир ҳавас эди, холос, – деди Муҳаммаджон тортиниб. – Ёшликда бўлади-да, энди.
Муҳаммаджон шоирликка даъво қилмаганидек, битта шеъри (у ҳам анча-мунча ўзгартиш билан) қўшиқ қилиб айтилар экан. Давра аҳлининг илтимоси билан, ерга қараб-қараб ўтириб, минг хижолат билан ўша қўшиқ тарихини айтиб берди.
– Мен Булоқбошининг Кулла қишлоғиданман. Мактабдалик вақтимда унча-мунча шеър ёзишга ишқивоз эдим. Бизнинг қишлоқдан катта шоирлар чиққан. Ўшаларга ҳавас қилган эканман, бир дафтарни тўлғизиб, муаллимга кўрсатдим. Домла шеърларимни кўриб, сендан иш чиқади, шошма, ўша шоирларга сени таништираман, деди. Шундай қилиб, бир куни мактабимизда ҳамқишлоқ ўша катта шоирлардан бири билан учрашув бўлди.
Давра тарқагач, ўқитувчим мени у киши ёнига етаклаб бориб, шеър ёзишимни айтди. Шоир ака эса машқлар битилган дафтаримни олиб кетди, уйда бир бошдан ўқиб, фикр билдираман, деб.
Орадан кўп ойлар ўтди, шоир билан бир неча марта кўришдик, аммо индамади. Ниҳоят, бир куни хижолат билан ўзим сўраган эдим, жуда хом нарсалар ёзганимни айтди, хуллас, мендан шоир чиқмас экан. Руҳим тушди, аҳёнда бир ўзим учун алланималарни қоралаб турадиган бўлдим. Майли-я, лекин ўша шоир акамизнинг янги шеърлар тўплами чиққан экан, олиб варақласам, улар ичида бояги, у кишида қолиб кетган дафтаримдаги шеърлардан бирини кўриб қолдим. Шу-шу, шоирлардан, шеъриятдан кўнглим қолди. Ёш бола эдим-да…
– Барибир, шеър ёзишни бутунлай ташлаб юбормагандирсиз? Мана, қадрдонлар сизнинг бир шеърингиз қўшиқ бўлганини ҳам айтишяпти-ку?
- Ҳа, унгаям йигирма йилдан ошди, – деди Муҳаммаджон. Уйланганман, келинингиз биринчи фарзандимизга ҳомиладор, бирон ҳафта ичида кўзи ёрийдиган эди. Ёзнинг ўртаси, тоғам келиб, тез бўл, жиянингни Тошкентга обориб, бирон ўқишга ҳужжатини топширтирмасанг бўлмайди, деб қолди. Хўп дедим. Хотин уйда йиғлайди, мени шу аҳволда ташлаб кетасизми, деб. Индинга қайтаман, бошқа иложим йўқ, деб жўнадим.
Қайтиб келсам, ростан ҳам келинингиз туғруқхонада экан, қиз туғибди. Бордим, ўпка-аразларини ёзишга уриниб, худо хоҳласа, сени хурсанд қиламан, шу қизимни катта тантана билан уйга олиб кетаман, деб ишонтирдим. Уйга қайтиб, “Комила қиз” деган бир шеър ёздим. Қизимга шунақа исм танладик-да. Энди, шеърнинг ўзини ўқиб бермайман-ку? Фарғонага жўнадим. Ўшанда ҳам овозкучайтиргич устаси эдим, шунинг туфайли Охунжон Мадалиев билан таниш бўлиб қолган эдик. Охунжон шеъримни ўқиб кўриб, “бу менинг усулимга тушмас экан, бунга энг тўғри келадигани Муҳриддин бўлади”, деди-да, мени етовга олди – Тошкентга жўнадик. Тунда Муҳриддин Холиқовнинг уйига етиб келдик. Аммо Муҳриддин бир тўйда хизматда экан, укаси ичкарига олиб кирди. Бир пиёла чой ичилгач, шеъримни олиб ўқиди, яна ўқиди, узоқ тикилиб туриб, қандайдир бир куй чиқариб, ғинғиллаб, пичирлагандай қилиб айта бошлади. Ишонсангиз, ярим соатлар ўтмай, бояги шеърга уйқаш бўлиб бир куй туғилди, ашула қилиб айтилди. Қарасам, бинойидай! Ёмон эмас!
Тун ярмидан ошганда Муҳриддиннинг ўзи келди, тўйни якунлаб. У ҳам ўзидан янги наволар қўшди. Эртаси эрталаб чойдан кейин мен Муҳриддин айтган бу янги қўшиқни магнитофон тасмасида олиб, уйга қайтдим. “Комила қиз, Комила” деган нақорати бор ашулани биласиз-ку. Аммо менинг шеърим ҳам шу орада анчагина ўзгаришларга учради. Куйга мослаб, бир қанча мисралари янгиланди, ҳаммамиз ўтириб, баравар ижод қилдик-да.
Андижонга, Куллага етиб келгач, эртасига эрталаб туғруқхонада енгил машинанинг томига “Весна” деган бир магнитофонни қўйволганча бояги қўшиқни жаранглатиб, йўргакдаги Комила қизимни бағримга босиб уйга олиб тушганман. Бу қўшиқ ана шунақа қилиб туғилган.
Шунинг учун энди бугун ҳатто ўша қўшиқнинг шеъри тугал меники, дея олмайман. Ўзгаришлар кўп бўлган-да. Аммо у менинг Комила қизим туғилиши шарофати билан дунёга келган, мен шунга қувониб юраман…
Бишкекдаги бу суҳбатдан бир йил ўтиб, Муҳаммаджон шоир билан Ўшда, янги обод бўлган “Оқбура” дам олиш масканида кўришдик. Муҳаммаджон Ўшлик кўп шоир-ёзувчиларни, адабиёт ихлосмандларини тўплаб, ош уюштирибди, шу ош баҳона, бир учрашув ташкил қилибди. Хўп яйрадик. Кеч пешин маҳал бу истироҳатгоҳдан чиқиб борар эканмиз, шоир бошқа бир бўлмада ўтирган аёллар ичидан бировни имлаб чақириб, менга таништирди. Икки яшарча боласини кўтариб олган бу жувон – ўша Комила қизнинг ўзи экан! Муҳаммаджон Бишкекда айтиб берган, бутун Ўрта Осиёга машҳур “Комила қиз, Комила” қўшиғига сабаб бўлган воқеани эслаб, ўшанинг жонли “айбдор”и бўлган қизини кўрсатиб турган жойи экан. Комилахон қизимиз ҳам бу гапларни эшитгани боис кулимсираб, одоб билан салом бериб сўрашиб, яна аёллар даврасига қўшилди
…Оқбуранинг тошқин сувлари каби, фурсат ҳам тиним билмай оқавераркан, азизлар. Оқбура дарёси бўйидаги ўша суҳбат бу камсуқум шоирдил йигит билан охирги кўришишимиз эканини ким билибди дейсиз? Бу учрашувдан икки йил ўтиб, қадрдонларимиздан бири Муҳаммаджон Раҳмоннинг Бишкекда, ишлаб турган жойида омонат жонини ҳаққа топширганини айтиб қолди… э, дариғ!…
Эркам, сени эркалайин, қочмагил,
Сулувсанки, сирларинг кўп очмагил.
Жилва билан бокишларинг жоним олди, жон олди,
Кулиб киприк қоқишларинг юрагимга ўт солди.
Қизғалдоғим, кел энди,
Ёри жоним сен энди,
Комила қиз, бир умр
Дил-хуморим сен энди.
Эркам, сени эркалайин, кочмагил,
Сулувсанки, сирларинг кўп очмагил.
Бинафшадек сен биллур, яралгансан меҳрдан,
Қўшиғим сал кечикди, ранжимагин Муҳрдан.
Орзу-умид қизисан, сен оқ булут қизисан,
Комила қиз, Комила, жонимни ёлғизисан.
Қизғалдоғим, кел энди,
Ёри жоним сен энди,
Комила қиз, бир умр
Дил-хуморим сен энди…
Албатта, умр фоний. Биргина тасалли шуки, Муҳаммаджондан яхши фарзандлар, яна қолаверса, барчамиз учун қадрдон бир қўшиқдаги элас-элас сўзлар қолди. Шоиртабиат қўшиқчи Муҳриддин Холиқов унга куй басталади ва бунинг аксини ҳам қилиб, куйга шеърни ҳам жасталади – чақалоқ Комила қиз қўшиқда камолга етган қиз қиёфатини олди. Аммо барибир, Муҳамаджон Раҳмоннинг шеъридан ҳам нималардир қолган: “қизғалдоғим”, “яралгансан меҳрдан”, “орзу-умид қизисан”, “сен оқ булут қизисан”, “жонимни ёлғизисан”… каби сўзлар отанинг мурғақ қизалоғига меҳр билан айтаётган дил сўзлари бўлиб эшитилади қулоғимга.
…Бу фоний дунёни тарк этгач, кишилар ёдида қўшиқ бўлиб қолиш, кўнгилларни эзгин ҳиссиётлар билан баҳраманд қилиш ҳам кам одамларга насиб бўлади, аслида.