Алишер Навоий
ИНСТИТУТИ

       Ҳалимжон Ҳамидов

Ўтган 2023 йил 20 сентябрда Ўшлик журналист ва жамоат арбоби, Ўш вилояти ўзбек тилли газета таҳририятига йигирма етти йил (1966-1993) етакчилик қилган Одилжон Обидов тўқсон ёшида (1933-2023) вафот этди. Одилжон Обидовнинг вафоти билан Қирғизистондаги ўзбек журналистикасининг бутун бир даври тарих мулкига айланди, деса бўлади.

Одилжон домла етмиш ёшида пенсияга чиққанидан сўнг ҳам у раҳбарлик қилган таҳририят ишлай берди, газета эса аввалги “Ленин йўли”  номини ўзгартириб, “Ўш садоси” деган номда чиқа бошлади, бироқ бу энди бозор иқтисодяти қоидаларига мослашган, партиявий руҳидан воз кечган, аввалги салобати ва мавқеини бой берган янги газета, янги матбуот органи эди.

Мен 1970 йил августдан келаси йилнинг июнига қадар – ўн ойча “Ленин йўли” газетаси таҳририятида мусаҳҳиҳ (корректор) бўлиб ишлаганман, ўша пайтда бу ташкилотда ишлаган барча ходимларни яхши эслайман. Мавриди келса, бу фидойи, камтар ва самимий ижодкорларнинг ҳар бирини ёд этиш, хотиралар ёзиб, уларнинг руҳини, оз бўлса-да, шод этиш ниятим бор.

1970 йиллар – Ўш вилоят партия ташкилотининг органи “Ленин йўли” газетасининг гуриллаган даври эди. Таҳририятда, адашмасам, машинистка, корректору подчидчикларни ҳисобга қўшмасак, элликдан ортиқ киши ишларди.

Мана, ўша даврда ишлаган ва исми менинг ёдимда қолган кишилар:

Мен кўрган кишилар орасида энг ёши улуғи Ҳалимжон Ҳамидов домла эди. Шунинг учун ҳам, “Ленин йўли” газетаси таҳририятида ишлаган баъзи кишилар ҳақида узуқ-юлуқ хотираларни битишга киришар эканман, гапни таҳририятда ҳамма ўзига устоз деб билган Ҳалимжон домла Ҳамидов ҳақидаги сўздан бошлаганим маъқул, менимча.

Ўртадан пастроқ бўйли, миқти гавдали, Улуғ Ватан уруши қатнашчиси, бир оёғининг тиззадан пасти ёғоч протезли, юрганида ҳаммаёқ ғичир-ғичир протез овозига тўлиб кетадиган Ҳамидов домла шошмай, салмоқлаб, сўзларни ҳатто бироз “бураб” талаффуз қилар, шунданмикин, айтган ҳар бир гапи кишининг ёдида қолар эди. У киши аслида шу газетанинг муҳаррири бўлган экан, бироқ йиллар ўтгани сари кесилган оёқ оғриғи кучая боргани боис, юришда қийналиб, вилоят миқёсидаги турли анжуманларга бориб ўтиришдан, ҳар хил сафарлардан безиб (газета редактори – обком бюросининг аъзоси саналар, бу юксак рутбага ҳатто айрим район раҳбарлари ҳам етиша олмасди), ўрнини ўринбосари Одилжон Обидовга бериб, ўзи энг серғалва, аммо жиддий муносабат талаб қиладиган “Хатлар бўлими”га мудирликка ўтиб олган экан.

Мен корректор бўлиб ишга киргач, биринчи кун шу кишига дуч келдим. Чунки Ҳамидов домла ўша куни “навбатчи” экан, навбатчи бўлган адабий ходим корректор кўриб, тузатиб чиққан саҳифани бир бошдан ўқиб чиқиб, яна тузатишлар киритиб, пировардида чоп этишга рухсат бериб, имзо чекар, масъулиятни ўз бўйнига олар эди.

Мен ҳали ярми ҳўл бўлган саҳифадаги айрим тузатишларни кўрсатиш учун домлага олиб кирсам, у киши кафти яхши очилмайдиган ўнг қўлини узатиб (бу ҳам уруш асорати) кўришди-да, кўзойнагини тақиб, ўқишга тушди. Менга биринчи саҳифа тушган эди. Унда газета номи ва унвонлари хийла жойни эгаллар, йирик босилар эди.

Домла ўқиётиб, тўхтаб қолди-да, менга бурилиб қараб:

– Бу ерда бир хато бор шекилли? – деб саҳифага ишора қилди. – Қаранг, “Қирғизистон КП Ўш область комитети органи”, деб ёзилибди. Ахир “Ўш область партия комитети” деб ёзиш керак эмасми?

Бунақа саволга сира дуч келмаганман! Аммо нимадир дейишим шарт.

– Ё нотўғри ёзилибдими, “Ўш область” дан сўнг “партия” деган сўз тушиб қолибдими?

Домла кўзойнак тепасидан менга жиддий боқиб, жавоб кутар эди.

– Йўқ, шу ўзи тўғри, менимча – дедим бироз эсанкираб, – бу ердаги “Қирғизистон КП” дегани Ўшга ҳам ўтади.

• Ҳа, баракалла! – деди Ҳамидов домла ҳам синчковлик, ҳам меҳр билан бир қараб қўйиб, – тўғри тушунибсиз.

Ўшандан кейин у киши аҳён-аҳёнда менга алланималарни айтадиган, йўл кўрсатадиган бўлиб қолди. Келаси йил ёзда абитуриентлик сабаб ишдан бўшаганимни эшитиб, хайрлашаркан, сўнгги ўгитини қулоғимга қуйди:

– Ҳамма нарсага танқидий қарай олинг. Бу инкор қилиш эмас, синчков кўз билан боқиш, дегани. Танқидий фикр қила олмайдиган одам ўсмайди…

Ёдимда, бир куни таҳририятдаги аёллар домладан кампирининг соғлиғини сўрашди, салом айтишни тайинлашди.

– Ҳа, уям қариб қолди, – деди домла бамайлихотир. – Шундоқ қилиб (у киши икки қўлини ёйди) қўлимни керсаму, унга тегса, йиқилгудек ҳоли бор.

Кейин Ҳамидов домла кулимсираб ўтириб, ёшлик пайтидаги бир муҳаббати тарихи ҳақида ҳангама қилди. Шундоқки, у маҳал йигирмаларга кирган, хушқомат, ўқимишли бу йигит Ўш яқинидаги бир қишлоқда турадиган қиз билан танишиб қолади. Ёқтиради, қиз ҳам унга мойил. Учрашиш учун фалон кун, фалон соатни белгилашади. Ҳозиргидай, шаҳардаги бирон кафе ё кинотеатрда учрашиш қаёқда? Далада, одамлар кўзидан холи бир жой белгиланади.

Ҳалимжон ўша куни украинча каштали оппоқ кўйлак кийиб, туфлисини йилтиратиб мойлаб, қирраси чиқариб дазмоллаган шим кийиб, тақдирнинг бу кун ўзига ҳозирлаб қўйган ажиб ҳазилидан тамом бехабар, дала ёқасидаги уватдан кетиб бораётибди. Буни қарангки, ўша дала четида, уват ёнида бировнинг ориқ, шалтоқ бир сигири ҳам ўтлаш учун боғлаб қўйилган экан. Ёш, олифта йигит, сал наридан юрай деса, ғўза сувга бостирилган, бир амаллаб сигир ёнидан ўтишга шайланади. Ана ўтдим, деган маҳали, бояги ҳаром ўлгур тиррақи мол, ҳе йўқ-бе йўқ, суюқ шалтоғига обдон булғанган думини елпиб, бояги кўйлакнинг нақ кўкрагига бир уради – ҳулла каби оппоқ кўйлакнинг олди молнинг шиптири билан булғанади!

Бундай кулгили ҳам аянчли аҳволда учрашувга бориб бўладими? Йигит ортига қайтади. Кута-кута уйига кетган қиз эса кейин унинг ҳеч гапига, изоҳларига қулоқ солмайди. “Муҳаббат солган иморат вайрона бўлди, найлайин”, деб йигит қола беради, сўнг урушга жўнаб кетади, ундан қайтгач, оила, бола-чақа… Домлага ўша қиз билан оила қуришга бояги сигир халал берганлиги ҳам бир тақдир…

Қизиғи шундаки, газета таҳририятидаги қарийб эллик журналистга устоз мақомида бўлган бу киши аслида олий маълумоти йўқлиги тугул, ўрта мактабни ҳам кейин ўқиб битирган, эришган бунча обрў ва мартабаларига эса ўткир зеҳни ва инқилоб арафасида мадрасада олган билими асос бўлган экан…

Ажаб, дейман ўзим, ушбу газета муҳариррининг ўринбосар бўлган бир одам ўша “летучка”лардан бирида “Журналист гонорар учун ёзади-да”, – деди бамайлихотир, худди ҳамма биладиган ҳақиқатни айтаётгандай. Аммо Ҳалимжон домла қўлидаги қалами билан столни тақ-тақ уриб, бояги ходимга кўзойнаги устидан ғазабнок кўзларини қадади:

• Сиз шундай деб ўйлайсизми ҳали?
• Ҳа, бўлмаса, журналист нима учун ёзади, домла?
• Билмасангиз, билиб олинг: журналист мақоласи остига қўйилган фамилияси учун – ўз номи учун ёзади. Бусиз, унинг битикларида шира бўлмайди, ҳечким ўқимайди у ёзган нарсани.

Ҳалимжон Ҳамидов таҳририятда ҳамма учун устоз мақомида эди, шу айтганининг ўзи кўпларга бир умрлик сабоқ бўлди.

Домла Қирғизистондаги ўзбек матбуотини опичлаб катта қилди, бутун онгли умрини шунга бағишлади, шу узоқ йиллар давомида чиқарган неча минглаб газета сонлари билан Жанубий Қирғизистон ўзбеклари маърифати ва маданиятини юксалтириш, уларнинг ижтимоий онгини ўстириш учун бир умр хизмат қилди.

Мана энди, орадан эллик йиллар ўтгач, бундай сарасоп солиб кўрсам, Ҳалимжон Ҳамидов каби фикри тиниқ, принципиал, ҳалол ва муросасиз одамга умрим бўйи уч мартагина дуч келган эканман. Буларнинг биринчиси шу Ҳамидов домланинг ўзи, иккинчиси академик Иззат Султон ва учинчиси – исми шарифини билмайман ҳам, Ўш-Андижон йўналишидаги автобусда тасодифан ҳамроҳ бўлган бир уламо чол. Булардаги фикрнинг тиниқлиги ва муносабатнинг қатъийлиги… юз минглаб одамдан бир кишигагина насиб бўлади у. Шу учовининг ҳар биттаси – бутун олам эди.

Ўзбекнинг асл маърифатпарварларидан бири эди, Ҳалимжон домла…

Алишер Навоий институти учун

Зуҳриддин Исомиддинов